Introductie

Soms is stilte geen keuze, maar een overlevingsstrategie. Het lichaam kan zich terugtrekken wanneer spanning te groot wordt, alsof het tijdelijk verdwijnt om zichzelf te beschermen. In de polyvagaaltheorie staat dit bekend als de werking van de dorsale vagus. Het begrijpen van dit mechanisme is niet alleen van belang voor therapeuten, maar biedt ook mensen die bokstherapie volgen een sleutel om hun eigen reacties te herkennen en te eren.

“Soms is stilte geen keuze, maar een overlevingsmechanisme van het lichaam.”

Dorsale vagus: bevriezing en terugtrekking

De dorsale vagus vormt het oudste en diepst gewortelde verdedigingsmechanisme van ons zenuwstelsel. Wanneer de dreiging te groot wordt en vechten of vluchten onmogelijk lijkt, schakelt het lichaam over naar een vorm van overleving die nauwelijks zichtbaar is, maar des te voelbaarder: bevriezen, dissociëren, terugtrekken. In bokstherapie komen deze reacties niet aan het licht door analyse, maar door beweging – of juist het ontbreken daarvan. Wat stokt, wat verstilt, vertelt vaak het meest.

Wat is de dorsale vagus?

De dorsale vagus is een tak van de nervus vagus, afkomstig uit de hersenstam. Waar de ventrale vagus ons helpt om ons veilig te verbinden met anderen, activeert de dorsale route bij extreme overbelasting een mechanisme dat gericht is op overleven via terugtrekking. Dit gebeurt onbewust, snel en diep in het lichaam. Het hartslagritme vertraagt, spieren worden slap of weigeren te reageren, spraak stokt, het lichaam voelt koud of gevoelloos aan. Soms is er een plotseling gevoel van afwezigheid, alsof het ‘ik’ zich tijdelijk heeft teruggetrokken. Dit alles is geen bewuste keuze, maar een autonoom signaal dat het lichaam zichzelf probeert te beschermen tegen iets wat te veel is om te dragen.

Bevriezing in de boksring

In bokstherapie is dorsale activatie goed te herkennen – mits je weet waar je op moet letten. Een deelnemer kan plotseling verstillen midden in een oefening, de blik afwenden of de armen niet meer optillen. De stoot stopt halverwege, de ademhaling stokt, er komt geen reactie op een aanraking of vraag. Soms lijkt iemand er even ‘niet meer te zijn’. Deze reactie is niet het gevolg van onwil, maar van een zenuwstelsel dat overweldigd raakt. In plaats van te pushen of corrigeren, biedt bokstherapie ruimte aan deze respons. Juist dat maakt deze vorm van lichaamsgerichte begeleiding zo krachtig: het lichaam krijgt toestemming om even niets te hoeven, om stil te vallen – en pas daarna voorzichtig weer te bewegen.

De bokstherapeut als co-regulerend anker

Wanneer iemand in een bevriezingsreactie belandt, is de aanwezigheid van een veilige ander essentieel. De bokstherapeut fungeert in die situatie niet als aanjager, maar als anker. Rustig stemgebruik, voorspelbare structuren en het benoemen van wat zichtbaar is (“Je lijkt stil te vallen, klopt dat?”) kunnen het lichaam helpen om weer contact te maken met het hier en nu. Ook het bieden van keuzevrijheid – bijvoorbeeld de mogelijkheid om een oefening over te slaan – draagt bij aan het gevoel van veiligheid. Soms is het voelen van de voeten op de vloer al een betekenisvolle stap. De sessie hoeft dan niet over actie te gaan, maar over aanwezigheid.

Dorsale vagus en trauma – conceptuele verdieping

De Franse psychiater Pierre Janet wees er begin 20e eeuw al op: mensen die overweldigd zijn, trekken zich vaak terug uit hun eigen ervaring. De polyvagaaltheorie van Stephen Porges verklaart dit mechanisme neurofysiologisch: wanneer sociale verbinding en actieve verdediging niet meer mogelijk zijn, schakelt het lichaam over op passieve immobiliteit.

Volgens Gabor Maté kunnen deze patronen zich al in de kindertijd vormen, wanneer langdurige onveiligheid of emotionele verwaarlozing het lichaam leert dat ‘niet voelen’ veiliger is dan ‘aanwezig zijn’. Bokstherapie helpt deze impliciete beschermingsreflexen te herkennen, niet door ze te doorbreken, maar door ze te eerbiedigen. Alleen dan kan er ruimte ontstaan voor nieuwe ervaringen.

Dorsale vagus en bokstherapie – therapeutische waarde

Door in bokstherapie aandacht te geven aan de bevriezingsreactie, kan het lichaam op een veilige manier weer leren schakelen. Niet om de dorsale respons te onderdrukken, maar om deze te integreren in een breder spectrum van mogelijkheden. Deelnemers ontwikkelen vaak meer lichaamsbewustzijn, herkennen vroegtijdig oude beschermingspatronen en leren opnieuw kiezen tussen stilstand en beweging. Herstel komt niet voort uit forceren, maar uit mogen blijven. Bokstherapie maakt dat proces tastbaar.

Reflectievraag

Herken je momenten waarop je lichaam zich terugtrok, terwijl je eigenlijk aanwezig wilde zijn? Wat gebeurde er toen met je ademhaling, je blik, je houding?

Verbinding met andere methodieken

De inzichten uit bokstherapie sluiten nauw aan bij sensorimotor therapy, waarin tracking van lichamelijke signalen centraal staat. Ook binnen mindfulness therapie wordt gewerkt aan aandacht en aanwezig zijn in het moment. Compassion Focused Therapy voegt daar de dimensie van mildheid en innerlijke vriendelijkheid aan toe. Samen vormen deze methodieken een stevige basis om trauma en ontregeling te benaderen vanuit lichaam én geest.