Bokstherapie en Sensorimotor Psychotherapy
Bokstherapie – waar lichaam, trauma en regulatie samenkomen
Hier staat lichaamsbewustzijn centraal. We werken met impliciete lichaamsemoties die verbonden zijn aan trauma. Boksen wordt therapeutisch ingezet om fysieke spanning, blokkades en bevriezingsreacties waar te nemen, te begrijpen en te reguleren.
Houding, spierspanning en bewegingsritme worden gezien als ingangen tot het traumageheugen. Via deze signalen leren cliënten voelen wat hun lichaam wil vertellen, ook als dat nog niet in woorden uit te drukken is.
Het SAM-model (Sensorimotor Awareness Mapping)
Het SAM-model stelt dat trauma zich opslaat in het lichaam via spierspanning, ademhaling, bewegingspatronen en non-verbale signalen. Denk aan:
- verstijving of bevriezing bij confrontatie
- onrustige benen, opgetrokken schouders
- blokkades bij oogcontact of aanraking
- adem die vastzit bij spanning
Deze reacties zijn geen storingen, maar boodschappen. In de ring leren we ze herkennen, reguleren en hervormen. Via beweging met aandacht wordt opgeslagen spanning opnieuw ervaren, maar nu op een veilige manier.
Hyperarousal en hypoarousal: de stressbalans van het lichaam
Een gezond zenuwstelsel kan schakelen tussen actie en rust. Trauma verstoort dit natuurlijke ritme. Hierdoor blijven veel mensen hangen in hyperarousal of hypoarousal – of schieten voortdurend heen en weer.
Wat is hyperarousal?
Bij hyperarousal staat het lichaam continu in de vecht- of vluchtreactie. Symptomen zijn onder andere:
- gespannen spieren
- snelle hartslag
- alertheid, prikkelbaarheid of woede
- overmatig zweten of trillen
- moeite met slapen of ontspannen
- overreageren op kleine triggers
In de boksring kan dit zich uiten in explosieve bewegingen, niet kunnen stoppen, hypercontrole of overmatige defensiviteit.
We helpen de cliënt herkennen wanneer hij of zij in deze toestand zit, en begeleiden naar vertraging, ademregulatie en heroriëntatie op veiligheid.
Wat is Hypoarousal?
Bij hypoarousal is het systeem in bevriezing of dissociatie terechtgekomen. Symptomen zijn:
- emotionele afvlakkin
- vermoeidheid of uitputting
- afwezigheid of onthechting
- lage spierspanning
- moeilijk voelen of reageren
- vertraagde of afwezige ademhaling
In de ring zien we dit als ‘niet aankomen’, vermijdingsgedrag, terugtrekking of leegte. Hier werken we met lichte activering, ritmische beweging en veilige nabijheid om de cliënt weer ‘aan’ te zetten.
Het doel is window of tolerance-herstel: leren binnen het optimale spanningsgebied blijven waarin emoties voelbaar zijn, zonder overspoeling of verdoving.
Mindfulness en adem in de ring
Mindfulness betekent: aanwezig zijn in het hier en nu, zonder oordeel. In combinatie met boksen wordt dit een krachtig middel om niet weg te gaan van spanning, maar er bewust bij te blijven.
De ring wordt een oefenruimte waarin cliënten leren:
- spanning te observeren zonder direct te reageren
- lichamelijke reacties serieus te nemen als signaal
- te ademen in het ritme van hun gevoel
- van automatische patronen naar bewuste keuzes te bewegen
Ademwerk als regulatie-instrument
Adem is de brug tussen lichaam en geest. Het is direct verbonden met het zenuwstelsel en verandert mee met stress. In boksfit therapie gebruiken we adem:
- als anker bij oplopende spanning
- om terug te keren bij hypoarousal
- om de cliënt in contact te houden met zichzelf
- om herstel na activatie mogelijk te maken
Voorbeelden:
- Stoten op de uitademing
- Pauze en voelen na elke ronde
- Zuchten als loslaatmechanisme
- Langzame ademhaling bij hyperactivatie
Adem en boksen vormen samen een ritme van aanwezigheid, actie en herstel.
Derde generatie gedragstherapie in de ring
In deze module combineren we klassieke gedragstherapie (zoals exposure) met derde generatie gedragstherapie: waaronder mindfulness-based therapie en Acceptance and Commitment Therapy (ACT).
Waar klassieke gedragstherapie focust op gedrag en beloning, richt ACT zich op:
- acceptatie van moeilijke gevoelens
- aanwezig blijven bij ongemak
- handelen vanuit persoonlijke waarden
- vergroten van psychologische flexibiliteit
In de ring betekent dit:
je hoeft niet ‘klaar’ te zijn om te bewegen – je beweegt omdat het belangrijk is. Niet om van spanning af te komen, maar om ermee te leren zijn.
Exposure en boksen
Exposure betekent: gecontroleerde blootstelling aan angst of vermijding. Via boksen activeren we triggers als:
- confrontatie
- nabijheid
- controleverlies
- symbolische machtsverhoudingen
Het doel is niet hertraumatisering, maar nieuwe ervaring. De cliënt leert dat spanning verdragen kan worden en dat actie mogelijk is zonder gevaar. Zo ontstaat herconditionering.
Praktische toepassing
- Ringopstelling: veilige ruimte met duidelijke structuur
- Padwerk: oefenen van grenzen, kracht en ritme
- Ritmische series: activering zonder overspoeling
- Adempauzes: tussen actie en verwerking
- Oefeningen op maat: afgestemd op hyper- of hypoarousal
Therapeuten leren hoe ze signalen herkennen, veiligheid waarborgen en het spanningsniveau geleidelijk kunnen opbouwen of afbouwen. Boksen wordt een middel voor zelfregulatie en herstel, geen doel op zich.
Cognitie
Dit betreft de gedachten, overtuigingen, herinneringen en mentale associaties die iemand heeft in een bepaalde situatie. Bijvoorbeeld: “Ik moet mezelf bewijzen” of “Ik mag geen fouten maken”. In de sessies worden deze gedachten niet alleen besproken, maar ook gelinkt aan lichamelijke reacties en gedragspatronen.
Emotie
Gevoelens zoals angst, schaamte, verdriet, boosheid of blijdschap spelen zich niet alleen in het hoofd af, maar zijn voelbaar in het lichaam. Door aandachtig aanwezig te blijven bij wat een beweging of situatie oproept, ontstaat ruimte voor verwerking van emotionele lading die anders verdrongen blijft.
Zintuigen
De omgeving wordt continu waargenomen via horen, zien, voelen, ruiken en proeven. Bepaalde geluiden, aanrakingen of visuele prikkels kunnen het zenuwstelsel activeren of juist kalmeren. In de boksring zijn de zintuigen actief betrokken: het geluid van de stoot, het zicht op de ander, het voelen van adem of weerstand.
Innerlijke sensaties
Dit zijn de fysieke gewaarwordingen zoals hartslag, ademhaling, warmte, spanning, druk of buikgevoel. Vaak zijn dit de eerste signalen van stress of veiligheid. Door innerlijke sensaties bewust te volgen – bijvoorbeeld een verstrakking van de keel of een bonzend hart – leert de cliënt het eigen zenuwstelsel beter reguleren.
BEWEGING
Zowel vrijwillige als reflexmatige bewegingen zoals wegdraaien, terugtrekken, vuisten ballen of verstijven. Tijdens boksoefeningen komt deze laag expliciet aan bod. Hoe beweeg je als je wordt uitgedaagd? Wat doet je lichaam als je ruimte inneemt? De beweging is niet alleen een handeling, maar een expressie van innerlijke toestand.
Voor wie is deze module Bokstherapie?
Deze training is bedoeld voor therapeuten, coaches, lichaamsgericht werkenden en trainers die boksfit therapie willen inzetten bij trauma, stress, spanningsklachten en emotieregulatie.
Voorkennis van trauma of mindfulness is aanbevolen, maar niet vereist.
Sensorimotorische principes in bokstherapie
Sensorimotorische therapie, zoals ontwikkeld door Pat Ogden en in Nederland door onder andere Dr. Hanneke Kalisvaart toegepast, stelt dat onverwerkte traumatische ervaringen zich vastzetten in het lichaam. Niet als bewuste herinnering, maar als lichamelijke patronen: gespannen kaken, stijve ademhaling, gesloten vuisten. In bokstherapie wordt het lichaam dus niet alleen betrokken als middel, maar als boodschapper en ingang.
De therapeut observeert via tracking – het nauwkeurig waarnemen van houding, beweging, ademhaling en expressie. Deze fysieke signalen worden gebruikt als uitgangspunt voor interventies die niet verbaal, maar lichamelijk zijn: een andere ademhaling, een vertraagde stoot, een bewuste houding. Door in actie te blijven terwijl je aandachtig aanwezig bent, leer je wat je lichaam je wil vertellen – en wat het nodig heeft.
De rol van ademhaling, houding en beweging
Ademhaling is een van de eerste poorten naar bewustwording. Vaak stokt de adem precies op het moment dat er contact of spanning dreigt. In bokstherapie wordt de adem niet gestuurd, maar waargenomen. Hoe ademt iemand als er nabijheid ontstaat? Wat gebeurt er met de ademhaling na een stoot? Of bij oogcontact?
Ook houding en beweging zijn sleutelcomponenten. Een neiging om in te zakken of juist te blokkeren vertelt iets over het lichaamspantser dat iemand meedraagt. Door deze houdingen bewust te maken en ze in beweging te brengen, ontstaat er ruimte voor verandering. Vaak is een kleine verandering – een ademteug, een zachte aanraking, een verschuiving van het zwaartepunt – al voldoende om iets in gang te zetten.
De vijf bouwstenen van ervaring
Sensorimotorische therapie werkt met vijf fundamentele bouwstenen die samen de ervaring van een moment vormen:
Deze vijf bouwstenen zijn voortdurend met elkaar verweven. Door ze apart te onderzoeken en opnieuw met elkaar te verbinden, ontstaat heling die niet alleen begrepen wordt, maar werkelijk wordt belichaamd.
Polyvagaaltheorie en window of tolerance
De polyvagaaltheorie, ontwikkeld door Stephen Porges, ligt aan de basis van het werk in bokstherapie. Deze theorie stelt dat ons zenuwstelsel voortdurend scant op veiligheid of gevaar. Dit gebeurt via neuroceptie – een onbewuste waarneming van veiligheid. Wanneer trauma aanwezig is, wordt deze waarneming verstoord. Het lichaam komt dan snel in een toestand van hyperarousal (vechten, vluchten) of hypoarousal (bevriezen, dissociëren). Het window of tolerance, ook wel het tolerantievenster genoemd, is de zone waarin iemand zich veilig, verbonden en gereguleerd voelt. Binnen dit venster is het zenuwstelsel in staat om prikkels te verwerken, emoties te reguleren en in contact te blijven met zichzelf en anderen. Buiten dit venster – aan de bovenkant in hyperarousal of aan de onderkant in hypoarousal – wordt het denken vernauwd, de ademhaling ontregeld en het lichaam overgenomen door automatische overlevingsreacties.
In bokstherapie wordt aandacht besteed aan het herkennen van de signalen die aangeven dat iemand buiten dit venster raakt: versnelde hartslag, gespannen spieren, ademnood, afwezige blik of een plotselinge verstijving. Door samen met de therapeut deze signalen te volgen en het tempo van de oefening aan te passen, wordt de cliënt geholpen om binnen het venster te blijven of ernaar terug te keren. Dit gebeurt via fysieke interventies zoals vertragen, ademen, aarden, oriëntatie in de ruimte en ritmische beweging.
Het doel is dat het venster zich vergroot. Dat betekent niet dat spanning verdwijnt, maar dat de cliënt meer ruimte ervaart om spanning te verdragen zonder overspoeld te raken. Zo wordt het lichaam niet langer een trigger, maar een bron van informatie en regulatie. In dat proces groeit de veerkracht – fysiek, emotioneel en relationeel – en ontstaat er meer keuzevrijheid in hoe te reageren op stressvolle situaties.
Voor wie is dit bedoeld?
Voor mensen die te veel in hun hoofd zitten. Voor wie therapie soms te veel woorden en te weinig beweging biedt. Voor wie niet alleen gehoord, maar ook gevoeld wil worden. Voor mensen met trauma, PTSS, burn-out, chronische spanningen of onbegrepen klachten.
Bokstherapie is ook geschikt voor mensen met een sterke overlevingsstructuur: die altijd doorgaan, altijd voor anderen zorgen, altijd controle houden. In de boksring komen deze patronen in actie – en krijgen ze nieuwe ruimte. Omdat het lijf mag leren dat kracht ook zacht kan zijn. En dat veiligheid niet betekent dat je stil hoeft te blijven staan, maar dat je vrij mag bewegen, in contact met jezelf én met de ander.