Moral Injury
Moral injury en bokstherapie
Inleiding
Moral injury – een verwonding van het morele kompas – ontstaat wanneer iemand handelt tegen de eigen waarden of getuige is van ernstig onrecht zonder te kunnen ingrijpen. Het is geen angststoornis, maar een existentiële wond die raakt aan geweten, identiteit en verbondenheid. Deze vorm van morele pijn wordt gezien bij veteranen, politie, brandweer, zorgverleners en anderen die onder druk beslissingen moesten nemen die botsten met hun diepste overtuigingen.
Onder de laag van plicht en beroepsethiek ligt vaak een stille strijd: de vraag hoe verder te leven met wat er is gebeurd. Juist daar kan bokstherapie een helende ingang zijn — niet via woorden, maar via beweging, ritme en belichaamde aanwezigheid.
Wat is moral injury?
Moral injury wordt steeds vaker herkend als een uniek fenomeen, hoewel het nog niet officieel is opgenomen in de DSM-5. De oorsprong ligt in militaire context, maar het komt ook voor bij hulpdiensten, gezondheidszorg en mensen die te maken kregen met institutioneel onrecht of familieconflicten waarin morele keuzes onontkoombaar waren.
In tegenstelling tot posttraumatische stress (PTSS), dat vaak wordt gedreven door angstreacties, draait moral injury om schuld, schaamte en morele verscheurdheid. Een praktisch verschil wordt vaak zo beschreven:
-
Bij PTSS schrik je wakker door nachtmerries of herbelevingen.
-
Bij moral injury kun je juist niet in slaap komen, omdat je gedachten blijven malen over wat er is gebeurd en wat je had willen doen.
Het is belangrijk te benoemen dat PTSS en moral injury naast elkaar kunnen bestaan. Angstreacties en herbelevingen kunnen samengaan met morele pijn, waardoor herstel complexer wordt en zowel het zenuwstelsel als het geweten ondersteuning nodig hebben.
De fysieke taal van een morele wond
Morele pijn laat zich niet altijd in woorden uitdrukken, maar het lichaam spreekt wel. Adem stokt, spieren verkrampen, hartslag versnelt of verstilt. Soms ontstaat hyperarousal — een staat van constante alertheid — soms juist hypoarousal, waarin gevoel en energie wegvallen. Volgens de polyvagaaltheorie van Stephen Porges is dit het gevolg van een zenuwstelsel dat voortdurend tussen alarmering en terugtrekking pendelt.
In affectfobietherapie wordt gezien dat onder schuld en schaamte vaak een geblokkeerd verlangen naar verbinding ligt. Het herstellen van contact met het lichaam kan daarom de eerste stap zijn naar moreel herstel.
Bokstherapie als helende ruimte
Bokstherapie biedt een unieke setting waarin het lichaam het voortouw neemt. In de boksring, als de boksring, als spatiële begrenzing, wordt een plek van aanwezigheid – niet van prestatie, draait het niet om winnen of presteren, maar om voelen, afstemmen en reguleren. De bokstherapeut creëert een veilige, niet-oordelende ruimte waar grenzen onderzocht en hersteld kunnen worden.
Enkele kernprocessen in bokstherapie bij moral injury:
-
herstel van contact met het lichaam als veilige plek
-
toelaten van gevoel zonder overspoeling
-
oefenen met persoonlijke ruimte en fysieke grenzen
-
integreren van kracht en zachtheid
-
co-regulatie via ritme, adem en non-verbaal contact
Hierbij hoeft de cliënt niet te vertellen wat er is gebeurd; het lichaam vertelt zelf het verhaal, in eigen tempo.
Draaglast, draagkracht en morele verscheurdheid
Mensen met moral injury dragen vaak niet alleen de gebeurtenis, maar ook de kloof tussen innerlijk weten en uiterlijk handelen. Deze kloof kost energie en kan leiden tot uitputting, relationele afstand of zelfverwijt. Bokstherapie helpt om deze spanning fysiek te verkennen, niet om het verleden te herschrijven, maar om weer in balans te komen tussen wat je draagt en wat je toelaat.
De window of tolerance bij moral injury
Het emotionele draagvlak is bij moral injury vaak kleiner. Mensen raken sneller buiten hun window of tolerance — het gebied waarin emoties voelbaar maar hanteerbaar blijven (Siegel, 1999).
-
In hyperarousal overheersen paniek, boosheid of rusteloosheid.
-
In hypoarousal overheersen leegte, verdoofdheid of terugtrekking.
Bokstherapie gebruikt fysieke oefeningen, ademregulatie en ritme om dit venster te verruimen. De bewegingen helpen het lichaam te leren dat het weer veilig genoeg is om te voelen.
Zingeving, rouw en vergeving
Herstel van moral injury vraagt meer dan regulatie: het vraagt om zingeving. Voor sommigen betekent dit het dragen van rouw, voor anderen het vinden van een vorm van vergeving — vaak niet voor de ander, maar voor zichzelf. Bokstherapie biedt geen morele antwoorden, maar wel een plek waar lichaam, gevoel en geweten elkaar weer kunnen vinden.
Reflectievraag
Hoe zou het voor jou zijn om in een veilige fysieke ruimte — zonder woorden, zonder oordeel — te onderzoeken wat jouw lichaam nog draagt?
In de geestelijke gezondheidszorg wordt veel gesproken over afwijking, diagnose, herstel en ‘normale’ ontwikkeling.
Maar wat betekent dat eigenlijk – normaal zijn? En wie bepaalt die norm?
Binnen bokstherapie gaan we uit van een andere benadering. Wij zien gedrag niet als iets dat gemeten of gecorrigeerd moet worden, maar als een betekenisvol signaal. Elke fysieke reactie – van terugtrekking tot overactivatie – draagt een verhaal in zich. Vaak is dat verhaal ouder dan woorden, en leeft het voort in het lichaam. De Franse filosoof Emmanuel Levinas stelde dat het menselijke niet ligt in het verklaren van de ander, maar in het erkennen van diens anders-zijn. “De ander dwingt mij mijn wereld open te breken,” schreef hij. Zo bezien is ‘normaal’ geen objectieve maat, maar een grens tussen mij en de ander – een uitnodiging tot ontmoeting.
Bokstherapie biedt geen pasklare norm. Het is geen route naar een vooraf bepaald eindpunt, maar een uitnodiging om te voelen wie je bent, wat je lijf vertelt, en waar jouw grenzen en verlangens liggen. Dat proces verschilt per persoon. De bokstherapeut is daarbij geen beoordelaar, maar een getuige. Iemand die meebeweegt, afstemt en ruimte houdt.
Zo verschuift de vraag van:
“Hoe word ik weer normaal?”
naar:
“Wat in mij vraagt om aandacht, ruimte en erkenning?”
Die beweging – van oordeel naar aanwezigheid – vormt de kern van belichaamd herstel. In de ring komt er geen oordeel. Alleen adem, aanwezigheid, actie en stilte.
Daar ontstaat ruimte voor wie iemand werkelijk is – niet ondanks, maar dankzij de unieke sporen van het leven.
VERANTWOORDING
De tekst benadrukt de eigen verantwoordelijkheid van de lezer in het interpreteren en toepassen van de aangeboden kennis, en moedigt aan tot een actieve, onderzoekende houding in het leerproces.
Voor verdere informatie over dit overwerp verwijs ik graag naar Moral injury.
Wetenschappelijke bron
Litz, B. T., et al. (2009). Moral injury and moral repair in war veterans: A preliminary model and intervention strategy. Clinical Psychology Review, 29(8), 695–706.
Lees ook onze blogs.