Introsectie

Complex trauma is geen wond die zomaar geneest. Het is een patroon van overleven dat zich in elke vezel van het lichaam nestelt. Jarenlange onveiligheid, herhaalde bedreiging of emotionele verwaarlozing laten niet alleen psychologische, maar ook lichamelijke sporen na. In bokstherapie wordt dit overleven niet geforceerd doorbroken, maar voorzichtig omgevormd. Door ritme, fysieke expressie en relationele veiligheid leert het lichaam dat het ook anders kan: aanwezig zijn zonder voortdurend paraat te staan voor gevaar. Hier begint het proces van opnieuw voelen, kiezen en bewegen in vrijheid.

Het lichaam onthoudt, maar kan ook opnieuw leren vertrouwen.

Als overleven een gewoonte is

Wat is complex trauma?

Complex trauma ontstaat wanneer iemand gedurende een langere periode wordt blootgesteld aan overweldigende ervaringen, vaak binnen hechte relaties of in de vroege jeugd. Het gaat hierbij niet om één traumatische gebeurtenis, maar om herhaalde, vaak relationele inbreuken op veiligheid, autonomie en vertrouwen. Voorbeelden zijn mishandeling, seksueel misbruik, emotionele verwaarlozing, institutioneel geweld of opgroeien in een chaotische of onvoorspelbare gezinsomgeving. Het zenuwstelsel leert zich voortdurend aan te passen. Overlevingsstrategieën zoals dissociatie, hyperalertheid of onderdrukking van gevoel worden geen tijdelijke reacties, maar een basishouding. Bij complex trauma raakt de ontwikkeling van identiteit, hechting en zelfbeeld diepgaand verstoord.

De kenmerken van complex trauma

In tegenstelling tot enkelvoudig trauma is complex trauma wijdvertakt. De symptomen zijn vaak minder eenduidig, maar diep verweven met iemands persoonlijkheid en dagelijks functioneren. Veelvoorkomende kenmerken zijn:

– chronische spanning of emotionele ontregeling
– moeite met nabijheid en hechting
– dissociatie of gevoelens van onwerkelijkheid
– zelfverwijt, schaamte en destructieve patronen
– identiteitsproblemen en vervreemdingsgevoelens

Deze klachten zijn niet altijd traceerbaar tot één moment, maar ontstaan als gevolg van jarenlange onveiligheid. De wereld voelt onvoorspelbaar, en het eigen lichaam wordt soms ervaren als een onbetrouwbare plek.

Vrije wil en geworteld wantrouwen

Bij complex trauma is de vrije wil geen vanzelfsprekend gegeven. Veel gedragingen zijn niet zozeer keuzes, maar automatische reacties op oude dreiging. Het lichaam anticipeert voortdurend op gevaar, ook als dat er niet (meer) is.

De filosoof Emmanuel Levinas stelde dat vrijheid pas mogelijk wordt in de ontmoeting met de ander – in erkenning, niet in isolatie. In therapie betekent dit: de ander is niet langer bron van dreiging, maar getuige. De trainer of therapeut fungeert als belichaamde ander, die door fysieke aanwezigheid en afstemming een nieuwe ervaring mogelijk maakt: er is iemand, en die blijft. In bokstherapie wordt deze vrijheid geoefend, niet bedacht. De stoot wordt een ervaring van ‘ik mag kiezen’. De pas achteruit een ervaring van ‘ik mag begrenzen’. Vrije wil wordt geleidelijk herontdekt, via het lichaam.

Hoe bokstherapie werkt bij complex trauma

Bokstherapie is geen snelle oplossing voor diepgeworteld trauma, maar een belichaamde leerschool. Er wordt gewerkt vanuit ritme, structuur en relationele veiligheid. Belangrijke elementen zijn:

– voorspelbaarheid: sessies verlopen in herkenbare patronen
– co-regulatie: de trainer is afgestemd en biedt steun
– lichamelijke expressie: gevoelens worden via beweging zichtbaar en voelbaar
– grenzen: fysiek oefenen met afstand, nabijheid en nee zeggen
– ritueel: vaste momenten van afronding, stilstand en reflectie

Deze benadering activeert niet alleen spieren, maar ook herinnering, overtuiging en verlangen. Wat in woorden soms niet bereikbaar is, wordt tastbaar in actie. Bokstherapie maakt belichaming mogelijk van wat te lang buiten bewustzijn bleef.

Het lichaam als plaats van heling

Bij complex trauma is het lichaam vaak een slagveld geweest – plaats van pijn, verwarring of verraad. In bokstherapie wordt het lichaam stap voor stap weer een bondgenoot. Niet door forceren, maar door luisteren, bewegen, volgen. Elke oefening wordt een kans om een ander verhaal te schrijven in het lijf. Geen verhaal van overleven, maar van aanwezigheid, ritme en veerkracht. Het lichaam leert opnieuw wat het betekent om thuis te zijn, in zichzelf.

Filosofische verdieping – groeien vanuit verwonding

De Duitse filosoof Ernst Bloch schreef dat hoop niet iets is wat buiten ons ligt, maar dat in ons ‘iets’ is dat verlangt om te worden. Complex trauma dooft dat verlangen vaak uit. Toch is het er. Onder de lagen van verdediging, schaamte en vermijding ligt een kiem van leven. Bokstherapie richt zich niet op herstel als terugkeer naar ‘vroeger’, maar op wording. Op het belichaamde nu. Daar waar iemand zichzelf – soms voor het eerst – weer ontmoet. Dat is de kracht van fysieke therapie: het haalt de ervaring uit de abstractie en brengt het terug naar waar het begon: in het lijf.

Reflectievraag

Welke automatische reactie komt steeds terug in jouw leven? Wat zou er gebeuren als je die reactie een andere beweging geeft, in plaats van herhaling?

VERANTWOORDING

Lees meer over complex trauma in relatie tot het lichaam in deze publicatie van het National Library of Medicine.

In de geestelijke gezondheidszorg wordt veel gesproken over afwijking, diagnose, herstel en ‘normale’ ontwikkeling.

Maar wat betekent dat eigenlijk – normaal zijn? En wie bepaalt die norm?

Binnen boksherapie gaan we uit van een andere benadering. Wij zien gedrag niet als iets dat gemeten of gecorrigeerd moet worden, maar als een betekenisvol signaal. Elke fysieke reactie – van terugtrekking tot overactivatie – draagt een verhaal in zich. Vaak is dat verhaal ouder dan woorden, en leeft het voort in het lichaam. De Franse filosoof Emmanuel Levinas stelde dat het menselijke niet ligt in het verklaren van de ander, maar in het erkennen van diens anders-zijn. “De ander dwingt mij mijn wereld open te breken,” schreef hij. Zo bezien is ‘normaal’ geen objectieve maat, maar een grens tussen mij en de ander – een uitnodiging tot ontmoeting. Bokstherapie biedt geen pasklare norm. Het is geen route naar een vooraf bepaald eindpunt, maar een uitnodiging om te voelen wie je bent, wat je lijf vertelt, en waar jouw grenzen en verlangens liggen. Dat proces verschilt per persoon. De bokstherapeut is daarbij geen beoordelaar, maar een getuige. Iemand die meebeweegt, afstemt en ruimte houdt.